Laatste woorden
In zijn autobiografie Experience – een mooie autobiografie, die iedereen moet lezen – wordt Martin Amis
nogal in beslag genomen door de laatste woorden waarmee verschillende collegae het ondermaanse hebben verlaten. Hij heeft het erover met zijn vader, Kingsley Amis, naar aanleiding van de dood van hun gemeenschappelijke vriend Philip Larkin. 'Ik ga naar het onontkoombare,' wist Larkin er nog uit te persen. Een mooie quote, die hun goedkeuring kan wegdragen. 'Zo, hier is het eindelijk, dat befaamde,' waarmee Henry James het tijdelijke met het eeuwige verwisselde, vindt Amis daarentegen te theatraal. Die had James vast ingestudeerd, zo meent hij. Wat niet wegneemt dat Martin wel benieuwd is of Kingsley al iets heeft voorbereid dat zijn zwanenzang zou uitluiden. Dat heeft Kingsley inderdaad, maar hij acht het prematuur zijn afscheidsquote nu al prijs te geven. Hij hoopt er in ieder geval niet zo in te tuinen als D.H. Lawrence, die zijn sterven niet zag aankomen. 'Ik voel me nu beter,' zei hij. Om vervolgens de geest te geven.
Laatste woorden zijn door de palliatieve zorg niet meer wat ze zijn geweest. Als het even meezit, glijden we naar gene zijde, en dan wil een stichtelijk woord er op het moment suprȇme nog wel eens bij inschieten. Toch moeten we al die pre-palliatieve wijsheid uit het verleden ook weer niet overdrijven. Historici kibbelen al jaren of Willem van Oranje, alleen al door de aard van zijn verwondingen, wel gezegd zou hebben wat er in de schoolbanken bij ons werd ingestampt: 'Mijn god, heb medelijden met mijn ziel. Mijn god, heb medelijden met dit arme volk' (maar dan op zijn Frans). De pro's beroepen zich op het officiële verslag van Pierre Loyseleul over de moord, dat hij enkele uren na de aanslag uitbracht aan de Staten-Generaal. De contra's wijzen op andere bronnen, zoals een Keuls ooggetuigeverslag, waarin wordt vermeld dat hij ‘nichts geredt hat’, toen hij stierf. Medisch gezien is het overigens onmogelijk dat hij het nog gepreveld heeft. Forensisch onderzoek van DelftForensics wijst dat uit. En Balthazar Gerards heeft het gedaan, maar dat wisten we al.
De uitkomsten van het onderzoek werden jongstleden 1 april gepresenteerd door een man die Willem van Spanje heet en die in 2009 het diametraal tegenovergestelde beweerde, dus ik hou nog een slag om de arm.
De laatste woorden aan de overlevenden zijn veelal apocrief, waarin een historisch icoon samenvalt met zijn ware karakter – tenminste, die suggestie moeten ze hebben. Een man een man, een woord een woord. Winston Churchill: 'I am so bored with this!' Ik hoor het de oude brombeer zo zeggen. Sigmund Freud: ‘Das ist absurd! Das ist Absurd!' Heel anders van toon dan: 'Das Ziel alles Lebens ist der Tod,' wat ook wel iets ontroerends heeft. Karl Marx: 'Hinaus! Letzte Worte sind für Narren, die noch nicht genug gesagt haben.' Niet erg aannemelijk, want de beste man is in zijn slaap gestorven.
Ludwig Wittgenstein: 'Tell them I've had a wonderful life.' Niet meer aankomen, goed zo.
Voor wie er niet genoeg van krijgen: Wikipedia heeft een mooie verzameling laatste woorden.
Karl Siegfried Guthke schreef een cultuurgeschiedenis over het onderwerp: Last Words: Variations on a theme in Cultural History (Princeton University Press 2001)..
Benjamin West: The Death of General Wolfe (1771)
Laatste woorden zijn door de palliatieve zorg niet meer wat ze zijn geweest. Als het even meezit, glijden we naar gene zijde, en dan wil een stichtelijk woord er op het moment suprȇme nog wel eens bij inschieten. Toch moeten we al die pre-palliatieve wijsheid uit het verleden ook weer niet overdrijven. Historici kibbelen al jaren of Willem van Oranje, alleen al door de aard van zijn verwondingen, wel gezegd zou hebben wat er in de schoolbanken bij ons werd ingestampt: 'Mijn god, heb medelijden met mijn ziel. Mijn god, heb medelijden met dit arme volk' (maar dan op zijn Frans). De pro's beroepen zich op het officiële verslag van Pierre Loyseleul over de moord, dat hij enkele uren na de aanslag uitbracht aan de Staten-Generaal. De contra's wijzen op andere bronnen, zoals een Keuls ooggetuigeverslag, waarin wordt vermeld dat hij ‘nichts geredt hat’, toen hij stierf. Medisch gezien is het overigens onmogelijk dat hij het nog gepreveld heeft. Forensisch onderzoek van DelftForensics wijst dat uit. En Balthazar Gerards heeft het gedaan, maar dat wisten we al.
De uitkomsten van het onderzoek werden jongstleden 1 april gepresenteerd door een man die Willem van Spanje heet en die in 2009 het diametraal tegenovergestelde beweerde, dus ik hou nog een slag om de arm.
De laatste woorden aan de overlevenden zijn veelal apocrief, waarin een historisch icoon samenvalt met zijn ware karakter – tenminste, die suggestie moeten ze hebben. Een man een man, een woord een woord. Winston Churchill: 'I am so bored with this!' Ik hoor het de oude brombeer zo zeggen. Sigmund Freud: ‘Das ist absurd! Das ist Absurd!' Heel anders van toon dan: 'Das Ziel alles Lebens ist der Tod,' wat ook wel iets ontroerends heeft. Karl Marx: 'Hinaus! Letzte Worte sind für Narren, die noch nicht genug gesagt haben.' Niet erg aannemelijk, want de beste man is in zijn slaap gestorven.
Ludwig Wittgenstein: 'Tell them I've had a wonderful life.' Niet meer aankomen, goed zo.
Voor wie er niet genoeg van krijgen: Wikipedia heeft een mooie verzameling laatste woorden.
Karl Siegfried Guthke schreef een cultuurgeschiedenis over het onderwerp: Last Words: Variations on a theme in Cultural History (Princeton University Press 2001)..
